Uwielbiam rozbudowane i bogate w opisy, napisane z rozmachem powieści, które pozwalają na długie wieczory przenieść się do świata przedstawionego i powracać do wykreowanych przez pisarza postaci. Z czasem nauczyłem się jednak doceniać krótsze formy, wymagające od autorów precyzji w doborze słowa, kondensacji znaczeń i akuratności sądów po to, aby w niewielkim tekście przemycić głębsze treści. Albo, jak w przypadku debiutującej na polskim rynku wydawniczym Ii Genberg, zaprosić czytelnika do intymnego świata osobistych przeżyć i refleksji narratorki, która tylko z pozoru opowiada jedynie o czterech etapach swojego życia.
Fabuła Szczegółów, pierwszej po polsku powieści, której autorką jest Ia Genberg, wydaje się niezwykle prosta. Jej narratorka, złożona chorobą z wysoką gorączką, snuje wspomnienia o czterech fragmentach życia związanych z ważnymi dla niej ludźmi; partnerkami i partnerem oraz matką. Efektem gorączki jest chwilowe odcięcie od codzienności tu i teraz, ale nie jest tak, że narratorka chorując, traci kontakt z rzeczywistością, raczej pozwala sobie na metaforyczną podróż do przeszłości. Konstrukcja Szczegółów to cztery opowiadania tytułowane imionami ludzi ważnych w życiu narratorki; tekst Genberg przypomina zatem albo mikropowieść, albo zbiór historii składających się na wycinek biografii bohaterki.
Przemawia do mnie taka literatura, jaką prezentują Szczegóły. Ia Genberg pisze o sprawach, które dotykają każdego z nas, opowiada o codzienności w wielu odcieniach, zwraca uwagę na to, jaki wpływ mają na nas osoby obecne w życiu. Jedne z nich są w nim tylko przez chwilę, inne towarzyszą przez lata, odbijając swoje piętno na emocjach, kształtują charakter, dokładają się do bolesnego nierzadko procesu dojrzewania do zmiany. Autorka pisze emocjonalnie, ale bez zbędnej uczuciowości, z uwagą pochyla się nad losami swojej narratorki, przywołuje drobiazgi i owe tytułowe szczegóły – tak łatwo umykające z metaforycznego magazynu percepcji, w rzeczywistości jednak tkwiące głęboko gdzieś w zakamarkach (nie)pamięci. Z tej epizodycznej, nielinearnej prozy, bogatej w efemeryczne obrazy i przebłyski uczuć wyłania się całkiem czytelna, urzekająca w swojej normalności biografia ukształtowana tak samo przez wybory samej narratorki, co obecność ważnych dla niej osób.
Nie doczytałem co prawa, czy Genberg pisze na podstawie własnych doświadczeń, ale jej proza – przynajmniej w warstwie znaczeń – przypomina mi książki Annie Ernaux. Szczegóły są w mojej ocenie bardziej literackie, ale oba teksty traktują właściwie o tym samym; pokazują wydarzenia graniczne, przywołują konteksty społeczne, choć Genberg mocniej uwypukla emocjonalność, pochyla się nad naturalnych, choć bolesnym, procesem odchodzenia ważnych dla nas ludzi. I nie ma na myśli umierania, raczej zmienność relacji, oddalanie się w sensie fizycznym, potrzebę zmian czy stanowczego zerwania budowanych mozolnie więzi.
Szczegóły kojarzą mi się z modnym ostatnio nurtem (auto)biografii socjologizującej, ale znów – Genberg pisze na tyle uniwersalnie, że jej powieść da się odczytać w oderwaniu od doświadczeń pokoleniowych czy konkretnych wydarzeń społeczno-politycznych. Nie bez powodu odwołuje się do szeroko rozumianej kultury, wskazując na tytuły oraz zjawiska stanowiące podstawę doświadczeń współczesnego człowieka bez względu na to, skąd pochodzi i gdzie mieszka. Genberg pisze z czułością, jest wyrozumiała dla decyzji i życiowych wyborów swojej bohaterki, ma bowiem świadomość, że opowiada i o sobie, ale i o każdym z nas. Jej proza, zbudowana na bazie autorefleksji, dotyka podstaw człowieczeństwa w odniesieniu do doświadczeń jednostki. I chyba również dlatego Szczegóły robią na czytelniku tak pozytywne wrażenie.
Informacje o książce
autorka Ia Genberg
tytuł Szczegóły (Detaljerna)
przekład Dominika Górecka
Wydawnictwo Pauza 2024
ocena 5/6
recenzja powstała we współpracy z Wydawnictwem