Zmarła w 2022 roku, brytyjska pisarka Hilary Mantel znana jest polskiemu czytelnikowi przede wszystkim dzięki powieściom historycznym o Thomasie Cromwellu, a do historii literatury współczesnej przeszła jako pierwsza autorka, która otrzymała po raz drugi Nagrodę Bookera. Ma w swoim dorobku także książki obyczajowe i opowiadania, nierzadko bazujące na jej własnych doświadczeniach, chociażby z kilkuletniego pobytu w Afryce.
Wydawnictwo Czarne opublikowało właśnie, wydaną po raz pierwszy w 2003 roku, wspomnieniową książkę Mantel, w której autorka opisuje swoje dzieciństwo i młodość, skupiając się zarówno na niełatwych relacjach rodzinnych, jak i na wieloletniej walce z długo niezdiagnozowaną chorobą. Duchy zostają wpisują się w nadal niezwykle popularny nurt tekstów autobiograficznych, ale Mantel punkt ciężkości kładzie na kwestii osobistych doświadczeń, tło społeczne traktując jako jedno ze źródeł problemów, z którymi przyszło jej się zmagać w życiu.
Niezwykle osobista, żeby nie napisać intymna, proza Mantel skupia się na opisie dzieciństwa i młodości, naznaczonych traumą rozbitej rodziny, przeprowadzkami, biedą oraz nieco pozornym awansem społecznym, wreszcie nieuleczalną chorobą i jej długofalowymi skutkami. Duchy zostają zagłębia się w przeszłość i historię, ale tym razem autorka samą siebie czyni bohaterką swojej prozy, odkrywając przed czytelnikiem wrażliwe wnętrze, obnażając się psychiczne i emocjonalnie, ale jednocześnie nie przekracza granicy dobrego smaku i nie oczekuje na poklask. Wspomnienia Mantel splatają w jedną opowieść o życiu liczne wątki, w których autorka przywołuje codzienność robotniczych przedmieść Manchesteru, odejście ojca i trud budowania relacji z ojczymem, drogę do pisania, czy walkę z poczuciem wyobcowania, wreszcie z chronicznym bólem – nieodłącznym towarzyszem jej codzienności.
Duchy zostają to proza introspektywna, balansująca między pamiętnikiem, wspomnieniami a prozą autobiograficzną – szczerą i intymną, w której Mantel nie unika bolesnych tematów, przywołując choćby upokarzające wizyty w szpitalach, kolejne etapy leczenia, niemożność posiadania dzieci, wreszcie spóźnioną o lata diagnozę endometriozy, z której skutkami pisarka będzie zmagać się do śmierci. Mimo osobistego charakteru wspomnień, Mantel udało się poruszyć uniwersalne tematy – poszukiwanie tożsamości, radzenie sobie z traumą, zmagania z przeciwnościami losu, determinizm społeczny, czy drugorzędna rola i miejsce kobiety w świecie to wątki pojawiające się w jej wspomnieniach, z którymi mogą utożsamiać się czytelniczki i czytelnicy pod każdą szerokością geograficzną.
Raz jeszcze warto podkreślić, że Hilary Mantel, pisząc swoją własną historię, unika zbędnego sentymentalizmu; może dlatego styl jej prozy jest nieco chropowaty, a na pewno oszczędny – zamiast dosadnie wyrażonych emocji, pisarka operuje z pozoru tylko prostym językiem, pozostawiając czytelnikowi przestrzeń do interpretacji i przemyśleń. To udany zabieg literacki który sprawia, że odbiorca jej prozy jeszcze mocniej odczuwa skomplikowany stan emocjonalny pisarki/bohaterki książki. I również dlatego warto spojrzeć na Duchy zostają jako na opowieść o refleksji nad pamięcią; pisarka analizuje jak wpływa ona na nasze postrzeganie przeszłości, jak kształtuje naszą tożsamość oraz decyduje o tym, jaką drogę życia obieramy w przyszłości.
Duchy zostają to proza poruszająca, książka głęboko osobista, świadcząca o odwadze autorki, która zdecydowała się podzielić z czytelniczkami i czytelnikami najbardziej intymnymi aspektami swojego życia, w tym zmaganiem z nieuleczalną choroba, niełatwym, naznaczonym biedą dzieciństwem, czy (nie tylko) metaforyczną walką o własną tożsamość jako kobiety i nieco później także, zdobywającej nagrody, pisarki. Sięgając po tę książkę warto mieć świadomość, że nie jest to pełna autobiografia Mantel, raczej pamiętnik, w którym autorka skupia się na wybranych, ale pewnie z jej punktu widzenia najważniejszych, aspektach życia. I może także dlatego ta proza tak głęboko zapada w pamięć. Warto.
Informacje o książce
autorka Hilary Mantel
tytuł Duchy zostają (Giving Up the Ghost)
przekład Martyna Tomczak
Wydawnictwo Czarne 2025
ocena 5/6
recenzja powstała we współpracy z Wydawnictwem