Twórczość Williama Szekspira już dawno została rozłożona na czynniki pierwsze. Zainteresowanie jego literacką spuścizną jest zrozumiałe, głównie ze względu na niebagatelny wpływ, jaki tragedie i komedie wywarły na epokę elżbietańską w szczególe i przede wszystkim na rozwój teatru w ogóle. Trochę wiadomo o życiu autora Makbeta czy Romea i Julii, ale w tej kwestii nie pomaga dość jednak skromny materiał źródłowy. Zatem więcej w życiorysie Szekspira przemilczeń lub domysłów, informacji niekoniecznie sprawdzonych niż faktów, ale budzących ciekawość, jak choćby hulaszczy styl życia w stolicy, czy zamiłowanie do hazardu i kobiet. O rodzinie dramatopisarza: żonie i dzieciach wspomina się raczej mimochodem, eksponując częściej dokonania Szekspira w Londynie niż rzadkie wizyty w rodzinnym Stratfordzie.
Maggie O’Farrell, brytyjska powieściopisarka, jak sama o sobie pisze – fascynatka twórczości Szekspira – zdecydowała się przyjrzeć bliżej rodzinie autora, usuniętej przez historię w cień; pokazać przyszłego reformatora teatru jako syna, męża, ojca i artystę przez pryzmat i z punktu widzenia jego żony, nieco tajemniczej Anne Hathaway. Nie jest jednak Hamnet klasyczną powieścią biograficzną; ani razu pisarka nie wymienia imienia głównego bohatera, o jego sukcesach czytelnik dowiaduje się jakby przy okazji, skupiony na poznawaniu kolejnych wydarzeń z życia rodziny mieszkającej w Stratfordzie.
Najważniejszy i jednocześnie najboleśniejszy wątek fabularny dotyczy jednak śmierci jedenastoletniego syna Szekspira Hamneta, który nie przeżył epidemii dżumy z końca lat 90. XVI wieku. Nie ma co do tego pewności, że osobista tragedia zainspirowało dramatopisarza, ale cztery lata po śmierci dziecka światło dzienne ujrzał Hamlet, jeden z najważniejszych dla teatru tekstów mistrza ze Stratfordu. Ponieważ Hamnet i Hamlet to wersje tego samego imienia, autorka wysnuła na potrzeby swojej powieści taką hipotezę, aby pokazać, że ojciec, pisząc tragedię o duńskim księciu, tak naprawdę unieśmiertelnił syna. Najpiękniej jak potrafił.
W fabule Hamneta przeplatają się dwa plany czasowe; jeden dotyczy przeszłości i pokazuje zarówno dom rodzinny Szekspira, jego zamiłowanie do pisania oraz uczucie do Agnes, swojej przyszłej żony. Drugi przenosi się do lat 90. XVI wieku, kiedy epidemia dżumy dziesiątkowała populację Europejczyków i stała się źródłem tragedii w rodzinie dramatopisarza, doprowadzając do śmierci Hamneta. Maggie O’Farrell posługuje się pięknym, nieco poetyckim, a na pewno bardzo plastycznym stylem, od pierwszych stron budując zarówno poczucie niepokoju o losy bohaterów, intrygując tajemnicą ich niełatwych losów i jednocześnie pozwalając czytelnikowi na poczucie kontaktu z literaturą piękną. Korzystając ze skąpych materiałów źródłowych buduje emocjonującą opowieść o udrękach codzienności, sile sprawczej marzeń oraz śmierci, wobec której wciąż i niezmiennie ludzkość pozostaje bezbronna. Losy młodego syna rękawicznika splatają się z historią Agnes, zafascynowanej naturą, nieokiełznanej i tajemniczej kobiety, która dała Szekspirowi troje dzieci oraz przejęła na siebie ciężar prowadzenia domu w czasie, kiedy jej mąż w pogoni za marzeniami zdecydował się wyrwać z rodzinnego Stratfordu.
Powieść Maggie O’Farrell to przykład fabularyzowanej biografii, w której pisarka wyeksponowała postać Agnes/Anne (oba imiona wymieniane są w zachowanych dokumentach jej ojca) i w myśl literackich trendów ostatnich lat opowiedziała historię z jej punktu widzenia, a może raczej przez pryzmat przeżyć oraz doświadczeń życia z artystą. Herstoria żony Szekspira nie opiera się jedynie na próbie odtworzenia realiów końcówki XVI wieku, ale podejmuje szereg tematów o charakterze uniwersalnym. Ślub młodego nauczyciela łaciny a późniejszego dramatopisarza ze starszą kobietą, narodziny pierwszego dziecka, próba postawienia wyraźnej granicy w relacjach z rodziną, zderzenie marzeń z rzeczywistością – to tylko część wątków poruszonych w powieści.
Niezłomny charakter Agnes, jej silna wola i poczucie wartości pozwoliły Szekspirowi przezwyciężać chwile słabości i konsekwentnie realizować sen o własnej trupie teatralnej oraz występach przed samą królową. Ta relacja między małżonkami przypomina wiele późniejszych historii, w których jedna ze stron godzi się na rezygnację z własnych ambicji na rzecz tej drugiej. Wydaje się jednak, że Agnes nie cierpi z powodu ambicji męża, wspiera go na tyle, na ile pozwala jej instynkt i wychowanie. Czytelnik może odnieść wrażenie, że raczej skrywa emocje, nie chcąc narazić się na ataki ze strony teściowej czy macochy, ale prawda jest inna. Czułe gesty wobec męża i przede wszystkim dzieci stawiają ją w zupełnie innym świetle, eksponując rolę żony i matki, w pełni świadomej swojej złożonej roli jako kobiety.
Hamnet to także, a może nawet przede wszystkim – a od pewnego momentu na pewno – powieść o rodzinie w żałobie po stracie dziecka. Śmierć syna Szekspira, zredukowana przez historię do wzmianki w biografii artysty, przez O’Farrell została odpowiednio wyeksponowana, pokazana z całym jej okrucieństwem i nieuchronnością, ale bez bez nadmiernego epatowania skrajnymi emocjami. One i tak, co oczywiste, zdominowały ten wątek fabuły, splatają się z przygotowaniem Hamneta do pochówku, widoczne są w gestach, wyrazie twarzy, cierpieniu najbliższych – pięknie i wzruszająco podkreślając tradycyjne role matki, ojca i rodzeństwa. Styl autorki, meandrujący w okolice niepokojącej mrocznym klimatem baśni, idealnie współgra z emocjami towarzyszącymi przygotowaniu do pogrzebu, by w finale powieści dać – jeśli nie ukojenie, to przynajmniej wrażenie należytego pożegnania z ukochanym dzieckiem. Szekspir uczynił to najlepiej jak potrafił, przekuwając pamięć o synu w sztukę teatralną – w opinii wielu badaczy literatury najlepszą tragedię, jaka wyszła spod jego pióra.
Wspaniale czyta się prozę Maggie O’Farrell, emocjonalną i gęstą literaturę skupioną na postaciach zapomnianych przez historię i dzięki temu przywracającą należyte im miejsce. Hamnet intryguje i wzrusza, nęci mrocznym klimatem i spełnioną obietnicą kontaktu z literaturą wysokich lotów, która nie podąża utartymi ścieżkami, tylko wytyczna własne. Trochę jak Agnes, żona Williama Szekspira, trochę jak tajemniczy wirtuoz pióra ze Stratfordu. Zdecydowanie warto sięgnąć po tę książkę.
Informacje o książce
autorka Maggie O’Farrell
tytuł Hamnet (Hamnet)
przekład Justyna Szcześniak
Wydawnictwo Papierowy Księżyc 2023
ocena 5/6
egzemplarz własny