Daphne du Maurier ma w dorobku ponad dwadzieścia powieści, liczne zbiory opowiadań, sztuki teatralne oraz literaturę z pogranicza eseju i reportażu. Zasłynęła przede wszystkim jako autorka powieści, reprezentujących prozę obyczajową obfitującą w nawiązania do literatury historycznej i awanturniczo – przygodowej, wprowadzającą także wątki typowe dla wiktoriańskiej powieści grozy. Kilka z nich, w tym najsłynniejsza – Rebeka oraz opowiadanie Ptaki (choć w tym przypadku mowa raczej o luźnej inspiracji reżysera tekstem) zostały zekranizowane przez Alfreda Hitchcocka, przyczyniając się do jeszcze większej popularyzacji jej prozy.
Klimatyczne książki du Maurier od lat 30. XX obecne są także na polskim rynku wydawniczym, ale dopiero teraz, dzięki Serii butikowej Wydawnictwa Albatros, bibliografia polskich przekładów wzbogaciła się o debiutancką powieść Niespokojny duch. Opublikowaną po raz pierwszy w 1931 roku fabułę można potraktować jako zapowiedź tematyki i przede wszystkim charakterystycznego stylu prozy du Maurier, która z upodobaniem kreowała silne postaci kobiece, obdarowywała je hartem ducha i na wskroś nowoczesnymi poglądami, przedkładając w opowieściach warstwę psychologiczną nad intensywne tempo wydarzeń. Umiejscawiając akcję w ukochanej Kornwalii, w której spędziła większą część życia, nie tylko zachwycała się urodą tej krainy, ale i przywoływała specyficzny klimat niepokoju rodem z prozy sióstr Brontë.
Niespokojny duch to rozpisana na pokolenia saga rodzinna skupiona wokół ulubionych przez czytelników wątków: miłości, marzeń o niczym nieokiełznanej wolności, spełnieniu i poszukiwaniu swojego miejsca w świecie. Akcja powieści rozpoczyna się w 1830 roku, kiedy to młoda Janet Coombe, obserwująca z klifu swoje rodzinne portowe Plyn, symboliczne żegna się z wolnością i młodością – za chwilę wyjdzie za mąż, założy rodzinę i nowa rzeczywistość wymusi na niej porzucenie marzeń o dowodzeniu statkiem, dalekich podróżach i pełnym ekscytacji życiu. Ale od marzeń nie sposób uciec, o czym przekona się zarówno sama Janet, jak i jej dzieci, a później także wnuki. Bohaterka poświeci wiele, aby choć cząstka jej pragnień została zrealizowana, nawet, a może przede wszystkim kosztem spokojnego życia w dostatku i szacunku otoczenia.
Swoją debiutancką powieść du Maurier podzieliła na cztery części, obejmujące prawie sto lat historii rodu Coombów związanych z portowych Plyn w Kornwalii. Każda z nich opowiada losy nowego pokolenia, które zmaga się z oczekiwaniami społecznymi, próbuje wywalczyć swoje miejsce w zmieniającym się dynamicznie świecie, spełniać własne marzenia w oderwaniu od rodzinnej tradycji i powinności. Nie ma znaczenia, czy fabuła przedstawia losy syna Janet, wnuka czy najmłodszego pokolenia w osobie Jennifer, za każdym razem dotyka podobnych wątków, a czytelnik z tym samym zaangażowaniem śledzi ich losy zastanawiając się, czy uda im się uciec od kornwalijskich klifów, morza i uciążliwej rodzinnej tradycji. Nie trudno się domyślić, że przed bohaterami i bohaterami, pragnącymi zamanifestować własny indywidualizm, niezwykle trudne zadanie – od więzi krwi nie sposób się odciąć, a jeśli nawet, to za wysoką cenę.
Poznawanie debiutu Daphne du Maurier przez pryzmat jej późniejszych utworów to szalenie interesujące doświadczenie. I żeby było jasne – Niespokojny duch to powieść na tyle dobra, że aż trudno uwierzyć, że wyszła spod pióra dwudziestoczteroletniej aspirującej autorki. Uważny czytelnik, mający w pamięci kolejne książki du Maurier, z pewnością zauważy w sadze o rodzinie Coombów charakterystyczne dla pisarki motywy i wątki. Powieść obyczajowa, stanowiąca ramy gatunkowe debiutu nie ograniczyła możliwości twórczych autorki. W klasyczną historię rodzinną wplotła klimat narastającego niepokoju, szczególnie sugestywnie zaznaczonego w pierwszej części powieści. Obok typowych rozterek głównych bohaterek i bohaterów umieściła także sporo celnych uwag na temat codzienności mieszkańców Plyn i Londynu, skupiła się na aspektach psychologicznych, pokazała trudności piętrzące się przed Coombami na różnych etapach ich życiowych zawirowań. Jak na prozę gatunkową przystało, nie szczędzi bohaterkom i bohaterom dramatów, ale już przy pisaniu debiutu pamiętała o powściągliwości, dzięki której uniknęła melodramatyzmu. Później du Maurier też jest w tej kwestii bardzo konsekwentna.
Niespokojny duch to przede wszystkim opowieść o silnych kobietach – nie bez powodu powieść otwiera historia Janet, zamykają losy Jennifer, tworząc klamrę kompozycyjną powieści. To jeden z najbardziej rozpoznawalnych elementów twórczości Daphne du Maurier, która w ten sposób oddawała głos bohaterkom tak samo tajemniczym, co mocno stąpającym po ziemi i twardo negocjującym ze światem mężczyzn. Nawet ubrane w sztywny kostium z epoki, potrafiły postawić na swoim, bezpardonowo walczyć o należne im miejsce i przede wszystkim szacunek. Czasem kobiety fatalne, czasem z pozoru spolegliwe panie domu – zawsze jednak wiedzione wewnętrzną siłą, odważnie stawiające czoła przeciwnościom losu; tajemnicze, niejednoznaczne w ocenie, piekielnie inteligentne. Taką postacią w debiucie du Maurier jest Janet Coombe, której marzenie o przygodach nakręciły spiralę wydarzeń w powieści, a zew wolności odcisnął piętno na kolejnych pokoleniach. Nie bez powodu zresztą ta bohaterka doświadcza mistycznego przeżycia, tak idealnie wpisującego się w klimat przywołujący na myśl prozę sióstr Brontë. I choćby dla Janet Coombe warto sięgnąć po tę powieść, ale również po to, żeby przekonać się, jak utalentowaną pisarką była du Maurier, której debiut to wciągająca opowieść o ponadczasowym wydźwięku i niezwykle zajmujące czytelnicze doświadczenie.
Informacje o książce
autorka Daphne du Maurier
tytuł Niespokojny duch (The Loving Spirit)
przekład Jacek Żuławnik
Wydawnictwo Albatros 2024
ocena 5/6
recenzja powstała we współpracy z Wydawnictwem